از گفتگو  تا تعارض منافع

این روزها مسئولین کشوری مدام از گسترش فضای گفتگو در کشور سخن می‌گویند. محسنی اژه‌ای؛ رئیس قوه قضائیه در آخرین روزهای مهرماه سال جاری در سخنانی گفته است: «باید باب گفتگو را در کشور بسط دهیم. سعه‌صدر و برخورداری از ظرفیت بالا، یکی از اساسی‌ترین لوازم شرکت در یک فرآیند گفتگو محور است. باید باب گفتگو را در کشور بسط و گسترش دهیم و گفتگو محوری و تضارب آرا و تعاطی افکار را به یک فرهنگ عمومی تبدیل کنیم؛ این مقوله باید در میان همه اقشار و آحاد جامعه جا بیفتد و تثبیت شود؛ از کسبه و بازاریان تا نخبگان و دانشگاهیان و صنعتگران؛ قطعا این فرآیند، امری دستوری و فرمایشی نیست و اختصاص به یک مقطع زمانی خاص ندارد؛ همه اقشار و آحاد جامعه باید به گفت‌وگو و شنیدن سخنان یکدیگر و سؤال و جواب عادت کنیم و خو بگیریم و منصفانه و عادلانه، سخن و نظر حق را پذیرا باشیم.» سایر مسئولین کشور از رئیس‌جمهور گرفته تا نمایندگان مجلس نیز این روزها از گفتگو سخن می‌گویند این در حالی است که ایرانی‌ها معمولا اهل گفتگو نیستند. این را متخصصین علم روانشناسی می‌گویند. آن‌ها می‌گویند خانواده‌ی سالم باید روزانه ۱۵۰۰ کلمه با یکدیگر صحبت کنند که بر اساس تحقیقات این مهم معمولا تحقق نمی‌یابد و بر همین مبنا گفت‌وگوی تعاملی در خانواده‌ها کمتر صورت می‌گیرد. درحالی‌که هنر گفتگو یکی از مهم‌ترین هنر‌ها و مهارت‌هایی است که هر شخص باید آن را به‌طور کامل فراگیرد. حال وقتی در سطح میان فردی مهارت‌های گفتگو آموزش داده نشده و به کار گرفته نمی‌شود چگونه می‌توان انتظار داشت در سطح جامعه این مهم به‌راحتی تحقق یابد.
مهارت‌های گفتگو و ارتباطات کلامی و شفاهی مؤثر در هیچ مقطع تحصیلی در کشور آموزش داده نمی‌شود. از سوی دیگر در بسیاری از موارد دیده‌شده که کارشناسان سیاسی و اقتصادی هم به این مهارت‌ها اشراف ندارند. بارها مناظرات سیاسی و کرسی‌های آزاداندیشی نیمه‌تمام مانده و طرفین مناظره باحالت قهر گونه جلسه را ترک کرده‌اند و یا کار به ناسزاگویی و تهمت زنی کشیده شده است.
با چنین دیدگاهی گفتگو در شرایطی پذیرفته می‌شود که تعارض میان طرفین گفتگو شکل نگیرد و کوچک‌ترین تعارضی باعث بروز خشونت کلامی در چنین گفتگوهایی می‌شود. مسئولین کشور که از گفتگو سخن می‌گویند برای گفتگو در شرایطی که بین منافع و نقش‌ها تعارض وجود دارد چه برنامه‌ای دارند؟ نمی‌توان انتظار گفتگوی سالم و سازنده را داشت اما تعارض‌ها را در نظر گرفت. نمی‌توان انتظار داشت که همگان در یک گفتگوی ساده و خطی به‌راحتی به توافق برسند و تعارضات فراموش شود. آیا طرفین گفتگو در کشور تاب‌آوری شنیدن صدای مخالف را دارند یا صرفا می‌خواهند فرآیند اقناع را انجام دهند؟